نیاز 10 میلیارد دلاری صنعت آلومینیوم برای ظرفیت 1.5 میلیون تنی

صنعت آلومینیوم در ایران به رغم اینکه 4 دهه از پایه گذاری آن می گذرد همچنان به کندی مسیر توسعه را می پیماید این در حالیست که کشورهای منطقه با بهره گیری از منابع سرشار گاز، امروزه به رقیبی سرسخت در این صنعت تبدیل شده اند و در حال فتح قله هایی از جنس آلومینیوم هستند. علیرغم داشتن مزایای حداقل مساوی با کشورهای منطقه، همچون داشتن منابع سرشار گاز و دسترسی به آبهای آزاد و مزایای بیشتر در حوزه نیروی انسانی کیفی و بازار مصرف بزرگتر، متاسفانه تاکنون نتوانسته ایم از این منابع استفاده مناسب نموده و نسبت به توسعه این صنعت اقدام لازم را بنماییم.
صنعت آلومینیوم دنیا
‏سال 2015 طبق آمار انجمن جهانی آلومینیوم (World Aluminum) ...تولید آلومینیوم اولیه دنیا 57.8 میلیون تن بوده (رشد 7.2%)...که این رشد در آسیا 12.7%  و عموما متعلق به چین است که حدود 50% ‏آلومینیوم دنیا را تولید میکند.
روند رشد تقاضای آلومینیوم صعودی و سالانه 5% میباشد که یک فرصت توسعه ای مناسب در اختیار کشورهای دارای پتانسیل تولید این فلز سبک و استراتژیک در اختیار میگذارد

مشخصات صنعت آلومینیوم رقابت پذیر در دنیا
دسترسی به منابع انرژی ارزان (هزینه انرژی 20% الی 30% تولید)
بازار داخلی و بین المللی (بازار داخلی ایران
دسترسی به مواد اولیه با قیمت مناسب
تامین مالی با قیمت رقابتی بین المللی
اتصال به زنجیره ارزش از طریق مشارکت

انرژی با سهم 25 الی 30% هزینه تولید، یکی از مهمترین فاکتورهای توسعه صنعت آلومینیوم در یک کشور میباشد...که خاورمیانه به همراه ایران در آن دارای مزیت ویژه میباشد.
آمار نشان میدهد بین سالهای 2010 الی 2014 کشورهای عربی با سرمایه گذاری 42 میلیارد دلاری ضمن رشد 77% تولید، موفق به ایجاد ظرفیت 5.7 میلیون تنی شمش آلومینیوم و 10 هزار مگاوات توان نیروگاه شده اند. سهم این کشورها 8.5% تولید دنیا است...
ایران در مجموع تنها 2.7 میلیارد دلار در زنجیره تولید شمش سرمایه گذاری نموده و ‏صنعت آلومینیوم کشور فاقد نیروگاه اختصاصی است. ظرفیت تولید شمش آلومینیوم ایران 470 هزار تن و تولید آن اندکی بیش از 350 هزار تن است (0.6% دنیا)

تجارت خارجی ایران در زنجیره آلومینیوم
بدلیل کمبود سرمایه گذاری در زنجیره آلومینیوم، تراز تجاری ایران در زنجیره منفی بوده و یک فرصت مناسب برای سرمایه گذاری در این حوزه را یادآور میشود
تجارت خارجی ایران در سال 94 در بخش زنجیره آلومینیوم 558 میلیون دلار (430 هزار تن)
214 میلیون دلار آن صادرات (146 هزار تن)
84% آن شمش آلومینیوم

344 میلیون دلار آن واردات (284 هزار تن)
سهم چین از واردات 40% (138 میلیون دلار)
امارات در سال 94 حدود 53 میلیون دلار آلومینیوم و محصول مرتبط به ایران صادر کرده است (50% شمش آلومینیوم)

برنامه ایمیدرو در توسعه سرمایه گذاری در بخش آلومینیوم
چشم انداز ایران: در حال حاضر 1.5 میلیون تن شمش آلومینیوم در افق 1404 است...که البته با این ظرفیت کشور برتر منطقه نبوده و لازم است این رقم در آینده نزدیک بازنگری و به 3 میلیون تن افزایش یافته و زیرساختهای مورد نیاز بروزآوری شود

مشکلات صنعت ( راهکارهای اجرایی)
نبود ذخایر کافی بوکسیت در کشور (توسعه اکتشافات داخلی ، تمدید مجوز معدن گینه و فعال سازی پروژه بوکسیت گینه، خرید بوکسیت از معادن خصوصی داخل کشور و برون سپاری فعالیت های معدن کاری شرکت جاجرم)
کمبود زیرساخت های مناسب توسعه (توسعه مناطق پارسیان، لامرد، بندرعباس)
نبود استراتژی مشخص در حوزه انرژی
نبود نیروگاه های اختصاصی صنعت آلومینیوم (مذاکره با شرکت های معتبر و اجرای طرح های نیروگاهی در مناطق بندرعباس و پارسیان)
نبود توجه کافی به تکمیل زنجیره ارزش (قرارداد با شرکت فرانسوی AXENS در پروژه تولید پترولیوم کک و مذاکره جهت احداث واحدهای صنایع پایین دستی در مقیاس اقتصادی)
کمبود شرکتهای قوی و توانمند در حوزه های تخصصی پیمانکاری و مشاوره (تشویق شرکتهای داخلی به همکاری با شرکتهای توانمند دنیا و انعقاد قرارداد با شرکتهای معتبری نظیر OUTOTEC, DMT, AXENS,.. )
ضعف در شیوه های واگذاری صنعت به بخش خصوصی در حوزه های مختلف بالادستی تا پایین دستی

طرح های توسعه
با توجه به مزایا و ظرفیت های کشور نیاز است که فرآیند توسعه را با شدت بیشتری تقویت نماییم لذا پروژه های ذیل جزء اولویت های کشور در توسعه صنعت آلومینیوم می باشد:
ظرفیت تولید شمش آلومینیوم ایران 470 هزار تن فعلی
توسعه به بیش از 800 هزار تن شمش آلومینیوم تا سال 1398 (آلومینیوم جنوب-300 هزار تن، آلومینیوم جاجرم-36.6 هزار تن)
افزایش ظرفیت تولید شمش آلومینیوم به 1.5 میلیون تن تا سال 1404 (فاز-1)
احداث واحد تولید آلومینا به ظرفیت 1.6 میلیون تن در سال
احداث واحد تولید پترولیوم کک به ظرفیت تولید بیش از 200 هزار تن کک آندی مورد نیاز صنعت آلومینیوم
احداث واحدهای صنایع پایین دستی آلومینیوم شامل تولید ورق، فویل، CAN، سیم و کابل، بیلت و ...با رعایت صرفه های مقیاس
تکمیل مهندسی پایه طرح تولید آلومینا از نفلین و اجرای واحد صنعتی
تکمیل مطالعات فنی اقتصادی بانک قبول – BFS بوکسیت گینه و اجرای پروژه
توسعه به بیش از 2 میلیون تن شمش آلومینیوم در فاز- 2

سرمایه گذاری
زنجیره آلومینیوم ایران از معدن تا تولید شمش و صنایع پایین دستی آن نیاز به سرمایه گذاری بیش از 9 میلیارد یورویی (در فاز یک)دارد و ایمیدرو آماده مشارکت و یا حمایت از سرمایه گذاران خارجی و داخلی در این زمینه است.
اطلاعات تکمیلی

دلایل عقب افتادگی صنعت آلومینیوم ایران در مقایسه با کشورهای منطقه چیست و چکار باید کرد؟
علل عقب افتادگی صنعت آلومینیوم در ایران
در حوزه بوکسیت و آلومینا:
عدم دسترسی به منابع غنی بوکسیت داخلی و در نتیجه عدم توسعه ظرفیت تولید آلومینا در ایران با استفاده از منابع داخلی. شرایط کشور از لحاظ جغرافیایی برای تشکیل بوکسیت مطلوب نبوده و البته اکتشاف هم در خور اهمیت موضوع، صورت نپذیرفته است.
عدم استفاده از ذخایر بوکسیت در اختیار کشور در گینه: متاسفانه با وجود در اختیار داشتن معدن بوکسیت گینه (SBDT)، در گذشته اقدام جدی درخصوص نحوه بهره برداری معدن و انتقال بوکسیت آن به کشور با لحاظ صرفه اقتصادی، صورت نپذیرفته است. شاید گفته شود که انتقال بوکسیت از معدن یاد شده با توجه به بعد مسافت آن تا ساحل دریا به صرفه نبوده و البته این دلیل قابل استناد نیست چرا که ایمیدرو در سالهای گذشته فعالیتهای اکتشافی دیگری را در آن کشور انجام داد و موفق به کشف ذخیره مناسب دیگری در گینه شد که بدلیل عدم تصمیم گیری بموقع مسئولین وقت، و شاید عدم اعتقاد آنها به ایجاد ظرفیت تولید آلومینا در کشور، متاسفانه ذخیره یاد شده در اختیار شرکت دیگری قرار گرفت.
نبود زیرساخت مناسب (نبود اسکله و راه آهن با ظرفیت مناسب و قیمت رقابتی) در کشور: با توجه به حجم بالای نقل و انتقال مواد خام مورد نیاز برای تولید آلومینا و آلومینیوم و محصولات آنها و نبود امکان تولید مواد اولیه مورد نیاز در کشور، نیاز به واردات این مواد الزامی است. متاسفانه بدلیل عدم توسعه مناسب اسکله های کشور، که امکان پهلوگیری کشتیهایی با ظرفیت حدود 100هزارتن در کشور را محدود می سازد، موجب افزایش هزینه انتقال مواد به داخل کشور می گردد. از سوی دیگر هزینه حمل مواد در داخل کشور از طریق جاده هم بسیار بالا می باشد، بگونه ای که بر اساس مطالعات رسمی انجام گرفته، هزینه انتقال بوکسیت از گینه به ایران، با هزینه انتقال آن از بندر به کارخانه ای در مناطق میانی کشور (با شعاع حداکثر 400 کیلومتر) برابری می کند. توسعه شبکه راه آهن کشور میتواند در کاهش هزینه های انتقال مواد در داخل ایران و در نتیجه کاهش هزینه های تولید تاثیر فراوان داشته باشد.
در حوزه آلومینیوم:
نبود استراتژی مناسب در حوزه انرژی: متاسفانه تا کنون استراتژی مشخصی که بر مبنای آن بتوان قیمت گاز (و متعاقب آن قیمت برق) را برای حداقل 10 سال آینده مشخص نمود وجود ندارد. در همین زمان کشورهای رقیب که از قضا در منابع انرژی با ما سهیم هستند، به برداشت نا عادلانه از منابع انرژی یا همان میادین مشترک گازی پرداخته و علاوه بر کسب درآمد به افزایش ارزش افزوده و اشتغالزایی پرداخته اند. کشورهای حوزه جنوب خلیج فارس به ویژه قطر، به صنعت آلومینیوم به چشم قلک انرژی نگاه می کنند و با دعوت از سرمایه گذاران، با پیشنهاد قیمت مناسب انرژی، شرکت های بزرگ را به سرمایه گذاری در صنعت آلومینیوم خود ترغیب می کنند.
عدم تامین برق پایدار: برق در صنعت آلومینیوم به عنوان ماده اولیه و خوراک استفاده می‌شود و صرفا به عنوان حامل انرژی و عامل مصرف مطرح نیست .تقریبا 30 درصد از هزینه های تولید آلومینیوم در جهان به حامل انرژی یعنی برق تعلق دارد. علاوه بر قیمت، تامین پایدار برق نیز چالش حیاتی این صنعت می باشد. در برخی مواقع مانند طرح آلومینیوم هرمزال، برق به موقع و به اندازه تامین نشده است و در برخی موارد به دلیل هزینه های برق، شرکتی مانند آلومینیوم المهدی با تهدید های مکرر قطع برق روبرو بوده است.
نبود نیروگاه اختصاصی و عدم رعایت صرفه مقیاس: تجربیات خارجی نشان می دهد که واحدهای آلومینیومی باید نیروگاه اختصاصی در کنار خطوط تولید خود داشته باشند و به صرفه مقیاس توجه کنند که تاکنون در ایران در حوزه های بالادست و پایین دست اینگونه نبوده است.
نبود ارتباط دیپلماتیک مناسب در یک دهه اخیر: تجربیات کشورهای مختلف در تسهیل روابط تجاری نشان می دهد که باید از فرصت های دیپلماتیک برای رشد و توسعه صنایع کشور استفاده جدی نمود. تجربیات رقبای جنوبی نشان می دهد استفاده از یک مزیت نسبی و تلاش جهت ارتباط گسترده تر، تا چه حد سرمایه گذاران خارجی را به سرمایه گذاری مستقیم در کشورها متمایل می سازد.
نبود قراردادهای بلند مدت در تامین مواد اولیه و فروش محصولات: خریدهای spot پودر آلومینا، کک نفتی و فروش محصولات بصورت swap (عمدتا به خاطر تحریم مالی) و با هزینه های جانبی بالا، بخش مهمی از مزیت کشور را در این صنعت از بین برده است.
عدم توجه به تکمیل زنجیره ارزش و تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر: زنجیره تولید صنعت آلومینیوم از آلومینا، پترولیوم کک، مواد شیمیایی و ... در بخش بالادستی تا تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر در بخش پایین دستی، بالانس نبوده و لذا واردات پرهزینه و صادرات کم ارزش هزینه های جانبی زیادی را برای کشور ایجاد کرده است.
حوزه صنایع پایین دستی :
احداث واحدهای کوچک و عدم در نظر گرفتن مقیاس صرفه اقتصادی: واحدهای با ظرفیت عملی تولید حدود 10 هزارتن، رقابت پذیری با صنایع مشابه در کشورهای همسایه را در این بخش عملاً کاهش داده است.
عدم توازن و ارتباط واحدهای احداث شده پایین دستی با واحدهای بالادستی: نبود شرکتهای بزرگ که در زنجیره تولید از بالادست تا پایین دست، مدیریت و مالکیت واحدی را تجربه کنند.
عمر بالا و فرسوده بودن تجهیزات: کیفیت نامناسب تجهیزات و امکانات در کارخانه های بزرگ تولید کننده محصولات  پایین دستی  موجب شده است اکثر این واحدها تولیدشان کمتر از 50% ظرفیت کارخانه باشد.
حوزه پیمانکاری و مشاور:
با در نظر گرفتن ظرفیتهای فعلی صنعت آلومینیوم و با تبدیل ارزش آنها به زمان حال، حدوداً بیش از 2.5 میلیارد دلار در صنعت آلومینیوم کشور هزینه شده است ولی متناسب با آن  شرکتهای قوی و توانمند در حوزه های مختلف پیمانکاری و مشاوره تخصصی این صنعت شکل نگرفته است.
حوزه مدیریتی:
یکی از چالش‌ها و مشکلات صنعت آلومینیوم در کشور، عدم شناخت این صنعت انرژی‌بر و دارای مزیت در نزد تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران این صنعت مهم و رقابتی درکشور است که پیامد این عدم شناخت از دست دادن فرصت‌ها و سپردن مزیت این صنعت به کشورهای رقیب به ویژه در حوزه خلیج فارس بوده است به طوری که این کشورها با تولید بیش از 10 برابر نسبت به ایران در رتبه نخست تولیدکننده آلومینیوم در خاورمیانه به شمار می‌روند.
شیوه های ناصحیح واگذاری در تمامی سطوح صنعت، از بالادستی تا پایین دستی، و عدم نظارت بر نحوه اداره آنها بعد از واگذاری، مشکلات عدیده ای برای این صنعت فراهم آورده است.
نیروی انسانی کیفی: علیرغم اینکه یکی از مهمترین مزیت های کشور در قیاس با رقبای منطقه ای نیروی انسانی می باشد ولیکن حفظ و نگهداری آنها در مجموعه های صنعتی دولتی و حتی خصوصی به خوبی صورت نگرفته و بخش قابل توجهی از این نیروهای کیفی به صنایع مشابه و یا حتی خارج از صنعت شیفت نموده اند.
چه کار کرده ایم و چه کار باید کرد؟
جهت دستیابی به اهداف سند چشم انداز 1404 و رشد و توسعه کشور در صنعت آلومینیوم و رسیدن به تولید 1.5 میلیون تن آلومینیوم و توسعه متوازن صنایع بالادستی، پایین دستی و جانبی، ایمیدرو با لحاظ قابلیت های فنی و اقتصادی کشور و حفظ رقابت پذیری صنایع زنجیره آلومینیوم، مد نظر دارد میزان 9 میلیارد یورو در بخش های زیر سرمایه گذاری نماید.
توسعه بخشهای بالادستی:
بحث بوکسیت گینه به طور جدی در حال پیگیری بوده و بروز رسانی مطالعات قبلی و تهیه مطالعات امکان سنجی بانک قبول-BFS طرح (تجهیز معدن، احداث خط لوله جهت انتقال مواد معدنی به ساحل و احداث واحد فیلتراسیون، تجهیزات ساحلی و ....) در حال اتمام توسط شرکت DMT آلمان می باشد.
توسعه اکتشافات بوکسیت در داخل کشور توسط ایمیدرو و شرکت آلومینای ایران
آمادگی خرید بوکسیت از معادن کوچک خصوصی توسط شرکت آلومینای ایران و برون سپاری فعالیت های معدنی این شرکت
مذاکره و همکاری با سایر شرکتهای دارنده معدن بوکسیت در دنیا جهت خرید بلند مدت بوکسیت
توجه به عقد قراردادهای خرید بلند مدت آلومینا درشرکتهای آلومینیومی نظیر ایرالکو
توسعه مناطق ویژه صنایع انرژی بر جهت احداث واحدهای جدید آلومینا و آلومینیوم
آغاز عملیات اجرایی طرح آلومینیوم جنوب به ظرفیت 300 هزارتن و راه اندازی این مجتمع طبق برنامه زمان بندی (تولید اولین شمش در سال 1397) و دستیابی به ظرفیت بیش از 800 هزار تن در کل صنعت آلومینیوم کشور در سال 1398
اتمام طرح تولید شمش آلومینای ایران طبق برنامه زمان بندی جدید (تولید اولین شمش در پایان سال جاری)
مذاکره با شرکتهای اروپایی و آسیایی جهت احداث واحدهای جدید و افزایش ظرفیت تولید آلومینیوم در کشور، حداقل به میزان 700 هزارتن در سال
مذاکره با شرکتهای اروپایی و آسیایی جهت احداث واحدهای جدید و افزایش ظرفیت تولید آلومینا در کشور، حداقل به ظرفیت 1.6 میلیون تن در سال
اتمام مهندسی پایه طرح تولید آلومینا از نفلین سینیت توسط شرکت اتوتک آلمان و مذاکره با شرکتهای روسی و اروپایی جهت اجرای طرح
توسعه صنایع پایین دستی و جانبی:
مذاکره با شرکتهای صاحب نام اروپایی و عقد قرارداد با شرکت AXENS فرانسه درخصوص تولید پترولیوم کک مورد نیاز صنعت آلومینیوم به همراه اخذ مجوز خوراک از وزارت نفت
بررسی جامع بازار کشور و منطقه در خصوص صنایع پایین دستی و مذاکره با شرکتهای صاحب نام خارجی جهت احداث واحدهای جدید تولید ورق، فویل، CAN، سیم و کابل و بیلت و ... با لحاظ صرفه اقتصادی و نزدیکی به کانونهای مصرف
حوزه مدیریتی
استفاده از مشاوران صاحب نام خارجی و ترغیب مشاوران داخلی به همکاری مشترک با شرکتهای توانمند خارجی (شرکتهای AXENS, DMT, OUTOTEC و ...)
ترغیب پیمانکاران و شرکتهای تامین کننده تجهیزات به همکاری مشترک با شرکتهای توانمند خارجی در اجرای پروژه ها به شیوه های BOT، BOO و EPCF
ترغیب سرمایه گذاران داخلی و خارجی به سرمایه گذاری در احداث واحدهای جدید در قالب سرمایه گذاری مشترک با ایمیدرو و یا سرمایه گذاری کاملا خصوصی با حمایت ایمیدرو